چگونه با ذهن آگاهی حواس کودکان مان را جمع کنیم؟ (+ بازی های راهبردی)

سواد زندگی؛ تربیت فرزندان؛ مریم طرزی –ذهن آگاهی یا مایندفولنس توجه آگاهانه در زمان حال، همراه با کنجکاوی و پذیرش است، بدون اینکه در مورد خودمان یا تجارب مان قضاوت یا انتقاد کنیم.
ذهن آگاهی نوعی تمرین کردن مراقبه است که در ابتدا با تمرکز بر شیوه تنفس، ذهن سرگردان را آرام و متمرکز بر لحظه حال می کند.

بر هیچ کس پوشیده نیست که در دنیای پیچیده  امروز و زندگی در هزارتوهایش، تمرکز حواس و توجه چه تاثیر مهمی بر زندگی حرفه ای و شخصی هر کسی دارد. در دنیای بزرگسالی با هجوم فشارهای زندگی مدرن  آن جا که کوچک ترین چیزی تاثیری بر ما و نشانی از خود در ما باقی می گذارد، در هجمه ی استرس و اضطراب، تمرین ذهن آگاهی و مراقبه مفری است که اگر از کودکی بیاموزیمش چه بسیار که از جادوی خرسندی این حکمت خردمندانه کهن منتفع خواهیم شد.

ذهن آگاهی دریچه ای ازامکانات جدید برای شاد بودن و سلامتی را به روی فرزندان مان می گشاید. توجه و تمرکز کودکان را بالا می برد. و کارکرد مغز را برای همدلی و مهربانی، آرامش و مدیریت احساسات و عواطف بهبود می بخشد.

وقتی پای کودک کوچک ما به دنیای مدیتیشن یا مراقبه باز می شود، بهتر می تواند با خودش ارتباط بگیرد. پس بیایید مکان امنی برای فرزندان مان پیدا کنیم. مکانی عاری از استرس و اضطراب. بیایید از ذهن آگاهی بهره ببریم و با آموختن آن به کودکان مان به آنها نشان دهیم که این فضای امن کجاست. بیایید کمک شان کنیم تا آرامش را دریابند و راه به جایی ببرند که آن جا بهتر می توانند احساسات و خود واقعی شان را درک کنند.

وقتی ثابت شده است که این تکنیک ها و راهکارهای مبتنی بر حکمتی چند هزارساله چه تاثیر ژرفی بر زندگی بزرگسالان می گذارند، چرا کودکان مان را با آنها آشنا نکنیم؟ خوشبختانه امروزه در بسیاری از کشورهای جهان این حکمت، همچون یک درس ، در بسیاری از مدارس تدریس می شود.

تمرین تنفس درست و عمیق، مراقبه و تمرین ذهن آگاهی در حال حاضر در کشورهایی مانند بریتانیا، هلند، کانادا ، استرالیا و آمریکا در برنامه آموزشی کودکان گنجانده شده اند و به آن ها  کمک می کنند که بهتر مراحل رشد خود را پشت سر بگذارند.

با این حال بسیار مهم است که آموختن این تمرینات را به کودکان از سنین پایین تر شروع کنیم. می دانیم که مثلا تمرین های آرامش ذهن یا تمدد اعصاب که گاهی برای نوجوانان مقطع راهنمایی یا دبیرستان به کار برده می شوند، خیلی سخت و کندد پیش می روند.

نیاز است که کودکان در سنین بین ۳ تا ۴ سال تمرین های لازم برای ذهن آگاهی را بیاموزند. اینکه چه طور زمانی را در سکوت بگذرانند و روی تنفس خود کار کنند. این بچه ها با آموختن این مهارت بسیاری از مهارت دیگر را با کیفیت و سرعت بالاتری فرا می گیرند.

ذهن آگاهی برای کودکان- مزایا و چالش ها

من به محیط اطرافم علاقه دارم

یکی از اهداف اصلی ذهن آگاهی، برانگیختن حس کنجکاوی و توجه و تمرکز بر دنیای اطراف است.  هدف در ذهن آگاهی اصلا این نیست که با توجه و تمرکز به درون از دنیای بیرون غافل شویم. 
در تمرین ذهن آگاهی با کودک، ارتباط او با دنیای بیرون در هماهنگی با تمرکز به ندای درون، و با حفظ آرامش و اعتماد به نفس کامل میسر می شود.

آگاهم که حول و حوش من چه می گذرد

قابلیت تمرکز کردن بر روی چیزی خاص سبب می شود قوه تمرکز و توجه کودک تقویت شود. کودک در دنیای امروز که محرک ها بسیار زیادند، فاقد آن فیلترهای عقلانی یا منطقی است که در بزرگسالان عمل می کنند. تمرین ذهن آگاهی به کودک یاد می دهد که حواسش را جمع کند.

من می فهمم، درک می کنم و می توانم احساسات منفی ام را هدایت کنم

 می دانیم که تمرکز حواس مبتنی بر تمرین هایی است که باید استمرار داشته باشند و به صورت یک روش در کل زندگی درآیند. تمرین های ذهن آگاهی نگاه کودک ما را به دنیای اطرافش تغییر می دهند. کودک می فهمد که غم، شادی یا خشم از کجا می آیند و می توانند کنترل آن را در دست بگیرند.

این به نوبه خود بر مهارت های اجتماعی و ارتباطی آن ها تاثیر بسیار مثبتی خواهد گذاشت. دانش آموزی که در خردسالی تمرین ذهن آگاهی کرده است، در کلاس درس به ندرت پرخاش می کند.

ذهن آگاهی ابزاری است که کمک می کند کودک انسان بهتری باشد. درک حضور و بودن در جهان، و حس زیبایی های آن، آگاهی از جهان اطراف و دنیای درون تلاشی است برای اینکه کودک بیش از همه چیز رو به انسانیتی والاتر رشد کند.

تمرین ذهن آگاهی برای کودک: روش هایی مفرح و شاد برای شروع تمرین

مطمئنا ذهن آگاهی فقط به شیوه تمرکز بر تنفس و یا آرامش ذهن یا مراقبه  محدود نمی شود. ذهن آگاهی بسیار با رژیم غذایی کودک و تمرین های بدنی و ورزش های روزانه،  ارتباط با دیگران و کار روزانه  در پیوند است.

برای اینکه کودک را ترغیب کنیم که این تمرین ها را یاد بگیرد در وهله اول این تمرین ها باید به صورت یک بازی سرگرم کننده و بسیار ساده و در عین حال شاد انجام گیرند. چنانچه کودک خردسال باشد در فاصله سنی ۳ تا ۶ سال اصل سادگی و سرگرم کنندگی باید مد نظر قرار گیرد.

بازی ِ من یک ابرقهرمان هستم 

 در ابتدا به کودک تان بگویید که امروز قرار است بازی سوپرمن یا دختر شگفت انگیز را انجام بدهیم. ما در این بازی به حالت ” قدرت” می ایستیم.  حالت قدرت یعنی پشت کاملاً صاف ، شکم داخل و منقبض، قوز نمی کنیم و دست ها را روی باسن  می گذاریم و چشم ها را می بندیم. 

ببینیم در این بازی چه کسی ابر قهرمان است. ما با چشم های بسته حواس مان را کاملا جمع می کنیم . مثل یک رادار قوی حتی به کوچک ترین صداهای اطراف مان توجه می کنیم. در سکوت کامل توجه می کنیم. ابر قهرمان کاملا آرام و مطمئن است، حرف نمی زند و فقط گوش می دهد.  و متوجه صداهای اطرافش هست. 

این بازی را هر روز یا هفته ای چند روز انجام می دهیم و رکورد کودک ابرقهرمان مان را هر روز بیشتر می کنیم. حوصله داشته باشید. این بازی را برای خودتان هم جدی بگیرید. شما هم تمرین کنید. خلاق باشید. بازی را به هر شیوه ای جذاب و شاد کنید. کودک را ترغیب به بازی کنید.

 تمرین تنفس عمیق با یک حیوان عروسکی 

شاید بهترین زمان مناسب برای این تمرین زمان خواب کودک باشد. از کودک بخواهید که در جای خوابش قرار بگیرد و به پشت دراز بکشد. آرام  باشد و بدنش را شل و ریلکس کند. با همان ادبیات کودکانه، اکنون عروسک را روی شکم کودک قرار دهید. اسم عروسک را به زبان بیاورید. و مثلاً بگویید:  ” گوگو” روی شکم آرمیتای کوچولوی مامان خوابیده و خروپف می کند.

 بعد از کودک بخواهید به اندازه شمردن از یک تا چهار نفسش را از راه بینی فرو ببرد، این کار را که بکند، خود به خود عروسک و شکم برآمده می شوند و بالا می آیند. بعد از یک تا سه در ذهنش بشمرد و نفسش را نگه دارد.  سپس از طریق دهان بازدم کند و نفسش را بیرون بدهد. با این کار عروسک و شکم پایین می آیند. کودک را تشویق کنید. و بخواهید این کار را ده مرتبه انجام دهد. بعد بگویید :  حالا  گوگو خوابش برد. مطمئن باشید بعد از ده بار تمرین، و تنفس عمیق شکمی ، کودک شما همراه با عروسکش به خواب می رود.

بازی کشف احساسات من با  آب و هوا 

یکی از راهکارهایی که می توان کودک را متوجه احساساتش کرد. راهکاری است که خانم الین استل در کتابش با عنوان  نشستن مثل قورباغه به والدین برای مراقبه به همراه کودکان شان ارائه می دهد. 

بنا بر این راهکار به کودک می گوییم که بازی آب و هوا بکنیم . از او می خواهیم که چشم هایش را ببندد و از خودش بپرسد امروز هوای حال و احوال من چطوری است؟ و به احساساتش توجه کند و آن ها را با آب و هوا ربط دهد. مثلا اگر شاد باشد، یعنی هوا آفتابی است. اگر غمگین باشد، هوا ابری و بارانی است و اگر خشمگین باشد هوا طوفانی است. 

بکوشید از این طریق کودک تان را بهتر بشناسید. حتی می توان با این بازی پی به خستگی یا گرسنگی خردسال برد. یا وقتی حسی دارد که از شما پنهان می کند، حالتی مثل ترس با بازی آب و هوا هم کودک را متوجه آن کنید و هم خودتان به آن پی ببرید.

بازی پیاده روی با ” بیایید توجه کنیم چی می بینیم و چی می شنویم”

کودکان بسیار فعال و پر جنب و جوش هستند. یکی از تمرین های دیگر ذهن آگاهی متوجه کردن آن ها به محیط پیرامون شان در حین پیاده روی است. مثلا وقتی دارید آن ها را از مدرسه یا مهد به خانه  می آورید. یا وقتی دارید با هم به پارک می روید به آن ها بگویید: بیایید  با هم بازی ” توجه” بکنیم. همین طور که راه می رویم، کاملا توجه کنیم که چه می بینیم و چه می شنویم.
حتی جزئی ترین چیزها. مثلا مامان الان دید که یه مامان غمگین رد شد. یا من شنیدم یکی دورتر از ما می خندد. ” من دیدم که..”؛ ” من متوجه شدم که…” ؛ ” من فهمیدم که…” ؛ “من شنیدم که…”

بازی را همین طور ادامه دهید و بکوشید در عین جدی بودن تمرین، برای کودک مفرح و بامزه باشد. او را خسته نکنید. 

حتما از قبل دقت کنید کودک گرسنه نباشد، خسته نباشد. تمرین ها را در حالی انجام دهید که کودک سر حال باشد، حوصله داشته باشد و از آن لذت ببرد.

در نتیجه باید گفت که شیوه ها و روش های بسیار بسیار زیادی برای کار و تمرین ذهن آگاهی با کودک مناسب سن او و شخصیت اش وجود دارد. والدین خلاق شیوه های خودشان را هم اضافه می کنند.

اما هرگز فراموش نکنید که بزرگ ترین الگوی کودک  در حفظ آرامش، خونسری، اعتماد به نفس و مهربانی و محبت پایدار خود شما هستید.

لذت بودن با کودک تان را فراموش نکنید. از این لحظات خاطره بسازید. شما در همین لحظه ها با شادی و عشق انسانی را می پرورانید که شادی و عشق به جهان هدیه می دهد.

کانال تلگرامی سواد زندگی: savadzendegi@