زندگی شتر ، حیوان نشخوار کننده

درباره شتر

شتر حیوان نشخوار کننده ، بدون شاخ و زوج سمی است که به گروه پستانداران تعلق دارد . شتر دارای چهار اندام خلفی و قدامی بلند و قوی است که هر کدام به کف پائی عریض و خشن منتهی می گردد که دارای ناخن هائی ضعیف و رشد نایافته بوده و برای راه رفتن بر روی شن های صحرا سازگاری یافته است این حیوان دارای گردنی دراز و منحنی است . سر شتر مستطیل شکل و لب های بالائی او شکافته است . دندان های پیش و نیش وی قوی و برنده است و توانائی گاز گرفتن عمیق را به حیوان داده است .
شتر آسیائی دو کوهانه است که کوهان اول بر روی کمر و کوهان دوم بر روی کپل حیوان قرار دارد و شتر در آن اقدام به ذخیره سازی غذا می کند . رنگ پشم این گونه شترها سرخ – خاکستری است و پشم ها به صورت انبوه و بلند در پشت گردن و در اطراف بخش بالائی اندام های خلفی و قدامی رشد می کنند. تعداد زیادی از این گونه شترها در منطقه آسیای میانه وجود دارد که برخی از آنها جهت سواری مورد استفاده قرار می گیرند.

گونه دیگر شتر ، شتر عربی یا یک کوهانه است که این شتر در صحراهای کشورهای عربی و آفریقائی وجود دارد . شتر حیوان مفیدی است وکاربردهای فراوانی دارد . این حیوان علاوه بر اینکه وسیله اصلی رفت و آمد ساکنین صحراست ، از سوئی دیگر می تواند غذای آدمی و وسایل مورد نیاز دیگر را به انسان عرضه کند و انسان می تواند بوسیله تغذیه با شیر شتر و گوشت شتر ، تا هفته ها در صحرا زنده بماند .

هم چنین می توان از چربی کوهان به جای کره استفاده کرد و پشم شتر را در ساختن خیمه ها ، پتو ، فرش ،‌لباس های پشمی ،‌طناب و ریسمان به کار برد . هم چنین می توان از مدفوع خشک شده شتر برای روشن کردن آتش استفاده کرد و پس از کشتار شتر می توان از پوست آن برای ساختن کفش ، و مشک و غیره ، ….استفاده کرد . شتر از حیواناتی است که با محیط های خشک و بی آب و علف و صحرا سازگار شده واین سازگاری باعث شده است که به خوبی قادرباشد آب و هوای گرم و خشک ، بی آبی و کم غذائی را تحمل نماید . کوهان ، عضوئی قابل توجه در شتر است که فقط از چربی و عضلات تشکیل شده و در آن استخوانی وجود ندارد و شتر درشرایط بی غذائی تا چندین روز می تواند با اعتماد به وجود این چربی و سوخت و ساز آن زنده بماند.

کف پای شتر حالت مخصوص به خود دارد و از دو بخش تشکیل شده است و کلفت و پهن است و مانع از این می شود که پای شتر درشن های ریز صحرا فرو رود . چشم های شتر دارای مژگان های بلندی است که به همراهی پلک ها ، چشم ها را از طوفان های شنی و از تابش شدید آفتاب محافظت می کند . منخرین شتر دارای شکاف های طولی است که شتر در هنگام تنفس می تواند بینی را به خوبی از هم باز کند و بیشترین میزان هوا را وارد ریه های خود کند و در هنگام بروز طوفان های شنی بینی خود را ببندد . هم چنین شتر دارای فک درازی است که به طور جانبی حرکت می کند و می تواند عمل جویدن را به خوبی انجام دهد .

شتر می تواند بیشتر از هر حیوان دیگر بی آبی را تحمل کند ‌و اکنون آشکار شده است که شتر به علت اختلاف زیاد درجه حرارت بدنش می تواند آب بدن خود را حفظ نماید . زیرا که از این آب برای خنک کردن بدن استفاده نمی کند . درجه حرارت بدن شتر ثابت نیست و به آهستگی همراه با ارتفاع درجه حرارت محیط بالا میرود و این بدان معنی است که شتر آب بدن خود را از دست نمی دهد تا بدن خود را سرد نگه دارد ( که این کار در انسان از طریق عرق کردن صورت می گیرد ) و در هنگام شب ، هنگامی که درجه حرارت محیط پایین می رود درجه حرارت بدن شتر نیز کاهش یافته و در هنگام صبح در پایین ترین درجه خواهد بود . دمای بدن شتر می تواند در محدوده ۷ درجه فارنهایت بالا و پایین برود در حالی که در انسان فقط در محدوده ۱ درجه فارنهایت بالا و پایین می رود.

خصوصیات شتر

لب های شتر دارای وسعت حرکتی خو بی است و لب بالائی به دو بخش تقسیم شده است و ملاحظه می گردد که لب پایینی در شترهای مسن بوضوح آویزان است . در این حیوان نیز ، همانند سایر نشخوار کنندگان برروی فک پائینی شتر فقط دندان پیشین وجود دارد و این دندان ها در فک بالائی وجود ندارد . دهان شتر همیشه باز است و حیوان صداهائ بلند و آزار دهنده ای از خود در می آورد و هنگامی که حیوان چنین صداهائی از خود در می آورد اگر به دهان او بنگریم در موخره دهان می توانیم توده ای سرخ رنگ را ببینیم که احیاناً تا بخش جلوئی دهان می رسد و به نظر می رسد که وظیفه این توده مرطوب کردن ناحیه انتهایی حنجره است و در نتیجه کمک می کند حیوان در برابر تشنگی مقاومت کند . ( این توده با لاخص درهنگام فصل جفتگیری ، که شتر نر مست بدون دلیل به دیگران حمله می کند ، و بیضه ها و مثانه و اجزای دیگر بدن را گاز می گیرد ، در خارج از دهان نیز مشاهده می گردد ) .

شتر در بالای پس سر خود غده ای نرم و مرطوب دارد که وظیفه ترشحی آ‌ن در هنگام مستی شتر است . در حالی که بقیه اجزای بدن کاملا خشک می باشد . در ناحیه مفصل پاها ‌،پوست شتر کلفت و خشن می گردد که به آن پینه می گوئیم این پینه ها بیشتر در جاهائی از بدن مشاهده می گردد که شتر بر روی آنها می نشیند تا باقی بدن خود رااز اصطحکاک با زمین محافظت نماید و هم چنین شتر در ناحیه جناغ سینه نیز پینه بزرگی دارد که شتر را در هنگام نشستن بر روی زمین در حفظ تعادل کمک می رساند . کوهان شتر یک توده چربی است که حجم آن بر حسب شتر ، سن وی و سلامتی یا بیماری وی تغییر می یابد .
پاهای شتر به گونه ای آفریده شده است که حیوان را در هنگام راه رفتن بر روی شن های نرم یاری کند ، ولی به هر حال این پاها با هر گونه زمینی به جز زمینهای گل آلود مناسبت دارد . اما سم های حیوان واضح و آشکار نبوده و در داخل بافت کراتینه کف پا فرار گرفته است . کف پا محکم بوده و دارای ناخن های سخت و کوتاهی در مقدمه است و هنگامی که کف پا بر روی زمین گذاشته می شود به خوبی منبسط می گردد و باعث تثبیت پا بر روی شن ها می گردد و این در حالی است که شتر با سختی فراوان بر روی زمین های گلی و لغزنده راه می رود .

دستگاه گوارش شتر همچون سایر نشخوار کنندگان دارای معده چهارگانه است هر چند که هزار لای شتر ، رشد وتوسعه چندانی نیافته است . شتر دارای رفتار خاصی است . این حیوان هر چند که حیوانی بردبار و آرام است اما احیاناً وبه صورت ناگهانی مهاجم می گردد (بالاخص در فصل جفت گیری ) و به همین جهت بهتر است که در هنگام کار ،‌شتران نرو ماده از هم جدا گردند در اوقات دیگر شترها مطیع و آرام هستند . علی رغم اینکه در هنگام گرفتن افسار آنان و یا نهادن بار ، از خود صداهای بلند آزار دهنده در می آورند خطری نخواهند داشت و معمولا ً شتران اخته شده در مقایسه با شتران نر طبیعی آرام تر هستند . شتر نسبت به تحمل درد و در قبال بیماریها تا حدودی مقاوم تر از سایر دامها ست و هیچگونه علایم خستگی و ناراحتی از خود بروز نمی دهند . به همین جهت باید که به دقت آن ها را تحت نظر داشت زیرا در هنگام بیماری نیزبدون هیچگونه اظهار ناراحتی هم چنان به کار خود ادامه می دهند .

تولید مثل

شتر نر بر خلاف شتر ماده دارای فصل جفتگیری است و این فصل جفتگیری متناسب با هنگام آمادگی شتر ماده جهت باروری است، و فصل جفتگیری در نیمه کره شمالی در ماه های آخرفصل زمستان است و دوره یا فصل مستی شتر نامیده می شود ودر صورت وجود علوفه کافی فصل جفت گیری ازماه دسامبر آغاز شده و تا ماه مارس ادامه می یابد . به هرحال شتر در ماه فوریه در حالت هیجان جنسی خواهد بود و علایم این هیجان واضح و آشکار است و احتیاج به شرح فراوان ندارد . چرا که در چنین حالتی که کام نر حیوان بزرگ شده و از دهان بیرون می زند و این امر بسیار واضح وآشکار خواهد بود . معمولاً بزرگترین و قویترین شتر گله اقدام به باروری شتران ماده می نماید ، و چنانچه دو شتر نر در حالت مستی در یک زمان وجود داشته باشند ،‌آن دو به جنگ پرداخته و شتر پیروز است که اقدام به جفتگیری با شتران ماده نموده و شتر شکست خورده حالت مستی خود را از دست می دهد .

در این فصل ، معمولا ًشتر نر به حیوانات دیگر و حتی انسان حمله می کند و به آنها صدمات فراوان وارد می کند و در این فصل شترها کثیف ، آزار دهنده و کم رشد می شوند و جهت جلوگیری از چنین مسائلی اقدام به اخته نمودن شتران کاری و بارکش می نمایند. ولی اخته کردن اگر در شتران کمتر از ۶ سال سن انجام شود ، خود باعث حدوث تغییرات ناخوشایندی از لحاظ رشد استخوان ها و عضلات و قدرت تحمل شترها می گردد. از سوئی دیگر اگر اخته کردن بعد از ۶ سالگی انجام شود ممکن است که عمل اخته کردن برایش خطرناک باشد و بهترین راه برای کنترل شتران اخته نشده در فصل مستی ، این است که آنان را به کار سخت و طاقت فرسا به گمارند . شتر در این دوره باید تمامی وظایف خود را انجام دهد و نباید او را به حال خود رها کرد .

معمولا ًخطراتی را که شتر می تواند به انسان وارد آورد گاز گرفتن است که این کار به وسیله دندان های نیش خود انجام می دهد و به همین جهت بهتر است که این دندان ها رابا سوهان سائیده و کند ساخت تا ضرر ناشی از آنها کمتر شود .

باروری شتر ماده درسن چهار سالگی شروع می شود و ممکن است که تا مدت ۱۵ سال به زاد و ولد بپردازد و معمولاً شتر ماده هر دو سال یک بار می زاید و مدت حاملگی شتر در حدود یک سال به طول می انجامد و شتر ماده به مدت ۶-۱۲ ماه از بچه شتر مراقبت و نگهداری می کند .
بچه شتر در هنگام ولادتش ضعیف و ناتوان است ولی بعد از ۲۴ ساعت از زایمان می تواند به دنبال مادر خود راه برود و اگر قافله شترها در حالت حرکت باشند و امکان توقف موجود نباشد معمولا ًبچه شتر تازه بدنیا آمده را در داخل خورجینی نهاده و بر پشت شتر دیگری می بندند و شتر ماده به دنبال این شتر حرکت خواهد کرد .

شتر ماده روزانه (۵/۴لیتر ) شیر می دهد و این میزان شیر بر حسب میزان تغذیه شتر و وضعیت سلامتی او تغییر می یابد . دوره شیر دهی معمولا ً از ۷ تا ۱۸ هفته طول می کشد و بچه شتر معمولا ً در سن ۱۵ ماهگی از شیر گرفته می شود . از شیر شتر کره نیزگرفته می شود .

تغذیه

شتر حیوانی است که در تغذیه علاوه بر علوفه می تواند از درختان ،‌درختچه ها و علوفه خشک استفاده کند و با اضافه کردن حبوبات به جیره غذایی شتر دیده شد که این شتران بیشتر از شتران دیگری که فقط بر درختچه ها تغذیه می کرده اند فعالیت کاری داشته اند . ولی به هر حال تغذیه بیش از حد با حبوبات نیز می تواند خطر آفرین باشد زیرا که دستگاه گوارش شتر توانائی هضم مقدار زیاد حبوبا ت را ندارند به همین جهت باید در جیره غذایی شتر میزان کمی ازکنستانتره و حبوبات باشد . همچون سایر نشخوار کنندگان شتر نیز باید به مقدار کافی علوفه تناول کند و همچنین باید به شتر بعد از غذا خوردن مدتی استراحت داد تا بتواند نشخوار کند .

به هر حال مدت چرای شتر باید ۶ ساعت در روز باشد . شتران خوردن گیاهان و درختچه های کوچک را ترجیح می دهند ولی قدرت تمیز گیاهان سمی را از غیر سمی ندارند. کاه و ساقه محصولات کشاورزی از غذاهای مفید برای تغذیه شتران به شمار می روند . شتر توانائی خوردن علوفه و گیاهان غیر ثابت و متحرک را ندارند یعنی فقط می تواند گیاهان و علوفه متصل به زمین یا درختان را بخورد . و به همین جهت برای شتر خوردن گیاهان درو شده مشکل است . به هر حال شتران قدرت تمیز غذائی ندارند و ممکن است که اقدام به خوردن لباس ،‌گلیم ، افسار و لجام بنماید .

اما از لحاظ نوشیدن آب ،‌شتر هر چه بیشتر کار کند به آب بیشتری نیاز دارد و شتر می تواند تا چند روز بدون نوشیدن آب زنده بماند . ولی بهتر است در صورت امکان در هر روز سیراب گردد و اگر شتر در مدت زیادی تشنه بود باید در هنگام رسیدن به آب از پی در پی و به سرعت آب خوردن وی جلو گیری کرد جهت این کار باید در آغاز مقداری آب به او داده شود و سپس مدتی بعد باقیمانده آب را بنوشد .

شتران معمولا ً آب راکد را بر آب جاری ترجیح میدهند وشتر باید در هنگام ظهر که آب گرم شده است آب بنوشد .

تعیین سن

دندان های شیری فک پایین مدت کوتاهی پس از تولد ظاهر می گردند و بعد از دو ماه هر ۶ دندان پیش کامل می گردند و بعد از حوالی ۱۲ ماه آن دندان ها سائیده می گردند ولی هم چنان برای مدت ۳ سال باقی می مانند ولی در این مدت بسیار سائیده می گردند و هنگامی که شتر به چهار سالگی رسید فاصله میان این دندانها از هم زیاد می شود و فائده آن در چرا کاهش می یابد . وقتی شتر به سن ۵/۴تا ۵ سالگی می رسد دندان های دائمی آغاز به ظهور می کنند و در آغاز دندانهای پیش دائمی ظاهر می شود و هر سال دو دندان از دندان پیش ظاهر می گردد. و هنگامی که شتر به سن ۷ سالگی رسید تمامی دندان های فک پائینی او کامل خواهند بود و اضافه بر آن دارای دو نیش نیز خواهد بود که در دو سوی فک پائینی وجود خواهند داشت . این نیش ها وقت معینی برای ظهور ندارند ولی معمولا ً در سن ۸ سالگی کامل می گردند . اما در فک بالائی سه جفت دندان وجود دارد که در دو سوی فک قرار گرفته اند و شبیه دندان نیش هستند و رشد و نمو آنها در سن ۵-۶ سالگی شروع شده و در سن ۸ سالگی کامل می گردد . در فک بالائی شتر هم چون گاو دندان های پیش وجود ندارد .

شتران کار و بارکش

شتران کار و بارکش را باید صبح ها و غروب ها در مرتع رها کرد تا چرا کنند این شتران را نباید بیش از ۸ ساعت به کار واداشت . هنگامی که شتر سه ساله می شود می تواند بارهای سنگین را به وزن ۱۲۵ تا ۲۵۵ کیلوگرم و برای مسافت ۲۳ کیلومتر در روز حمل کند . این توانائی شتر سالم در حالت شرایط معمولی است و همیشه باید توجه داشته باشیم که شتر حیوان بردباری است و هیچگونه نشانه ای دال بر خستگی ،‌ناراحتی و تشنگی و گرسنگی و درد از خود بروز نمی دهد و به همین جهت ممکن است که در اثر یکی از آنها ناگهان بر روی زمین بیفتد و تلف شود .
سرعت شتر در شرایط مناسب ۵/۴ کیلومتر در ساعت است . اما شتر سواری می تواند ۱۲۵ کیلوگرم بار را بردارد و با سرعت ۵/۷تا ۹ کیلومتر در ساعت حرکت نموده و درروز مسافتی معادل ۴۸ کیلومتر بپیماید . در هر ساعت باید ده دقیقه به شتر استراحت داده شود و ادرار شتر به میزان کم و به تدریج خارج می شود و این کار چندین دقیقه به طول می ا نجامد .
شتران در هنگام شب که درجه حرارت محیط پایین می آید در برابر سرما حساسیت دارند به همین جهت باید رو اندازی مخصوص برای آنها فراهم کرد . شتران تا سن ۱۵تا ۲۰ سالگی می توانند بارهای سنگین را تحمل کنند و تا سن ۳۰سالگی یا بیشتر می توانند بعضی از کارهای سبک را انجام دهند . بعضی از شترها ممکن است تا ۵۰سالگی عمر کنند .
در هنگام بارکشی از شتر باید توجه کرد که زین مناسب باشد و ایجاد زخم بر روی پشت شتر نکند وچه بسا دیده شده که درمان زخم های پهلوی شترها تا مدت ها به درازا کشیده شده است و به همین جهت بهتر است که در زیر زین پارچه های مناسبی قرار داد تا از فشار زین بر روی شتر کاسته شود و هر از چندی باید اقدام به تعویض این پارچه ها گردد . این کار می تواند تا حدود زیادی از ایجاد زخم و جراحات بر روی پشت شتر جلوگیری نماید .

تصاویر شتر